Przewrót czy Zamach? Maj 1926: Pamięć, Debata i Lekcje dla Współczesnej Polski

Co roku w maju, Polska zatrzymuje się na chwilę refleksji nad jednym z najbardziej dramatycznych i kontrowersyjnych momentów w swojej najnowszej historii: wydarzeniami z 1926 roku. Czy był to przewrót majowy – desperacka, ale konieczna interwencja dla ocalenia państwa? Czy może zamach majowy – gwałtowne, bezprawne naruszenie dopiero co kiełkującej demokracji? Rocznica tych dni to nie tylko historyczna okazja, by zmierzyć się z faktami, ale przede wszystkim, by zrozumieć głębokie motywacje, ogromne dylematy i skomplikowany patriotyzm, jaki przyświecał Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu i jego przeciwnikom. Dziś, po niemal stuleciu, echo tamtych wydarzeń wciąż rozbrzmiewa w polskiej świadomości.

"Zamach": Cena za Demokrację i jej Kruchość

Dla wielu historyków i obrońców zasad demokratycznych, majowe wydarzenia z 1926 roku noszą znamiona bezprawnego „zamachu”. To bolesna prawda: była to akcja zbrojna, która doprowadziła do rozlewu krwi i śmierci Polaków – żołnierzy i cywilów – na ulicach Warszawy. W zaledwie osiem lat po odzyskaniu upragnionej niepodległości, naruszenie konstytucyjnego porządku było potężnym ciosem w młodą, jeszcze niestabilną polską demokrację, pokazując jej niezwykłą kruchość.

Krytycy podkreślają, że to właśnie to wydarzenie otworzyło drzwi do ustanowienia autorytarnego reżimu, znanego jako sanacja, który stopniowo ograniczał swobody obywatelskie i rolę parlamentu. Chociaż Józef Piłsudski początkowo unikał formalnej dyktatury, jego rządy coraz wyraźniej cechował rosnący wpływ władzy wykonawczej na ustawodawczą i sądowniczą. Opozycja polityczna, której apogeum represji symbolizował późniejszy proces brzeski, doświadczyła dotkliwego ograniczania wolności. „Zamach” pogłębił również głębokie podziały w społeczeństwie polskim, tworząc antagonizmy, które naznaczyły dalsze lata II Rzeczypospolitej. Te argumenty koncentrują się na metodach działania, które dla wielu były nie do zaakceptowania w państwie aspirującym do miana demokratycznego.

"Przewrót": Wizja Ozdrowienia Państwa i Wyższa Konieczność

Z drugiej strony, by zrozumieć perspektywę zwolenników Marszałka Piłsudskiego i uznać to wydarzenie za „przewrót”, należy wczuć się w dramatyczne realia ówczesnej Polski. Kraj, świeżo po odzyskaniu niepodległości, zmagał się z chronicznym kryzysem parlamentarnym i politycznym chaosem. Rządy zmieniały się z zastraszającą częstotliwością, korupcja była powszechna, a Sejm często paraliżowany wewnętrznymi kłótniami partyjnymi, co uniemożliwiało podjęcie kluczowych dla kraju reform i działań strategicznych.

W oczach Piłsudskiego i jego otoczenia, ten stan rzeczy był bezpośrednim zagrożeniem dla samego istnienia państwa, osłabiając je w obliczu rosnących niebezpieczeństw zewnętrznych. Marszałek, dla wielu prawdziwy ojciec polskiej niepodległości, działał z głębokim patriotyzmem i przekonaniem o wyższej konieczności – poczuciem osobistej odpowiedzialności za losy Ojczyzny. Celem nie było objęcie władzy dla władzy, lecz „sanacja” (ozdrowienie, uzdrowienie) polskiego życia politycznego, usunięcie nieudolności i korupcji, a w konsekwencji – zbudowanie silnego, sprawnego państwa, zdolnego do obrony i rozwoju. Autorytet Piłsudskiego, w oczach jego zwolenników, był jedyną siłą, która mogła przełamać impas i zapewnić Polsce tak potrzebną stabilność, prowadzącą do konsolidacji władzy i realizacji ambitnych projektów, takich jak budowa portu w Gdyni czy zainicjowanie Centralnego Okręgu Przemysłowego. Z tej perspektywy, przewrót majowy był radykalnym, ale niezbędnym aktem naprawczym, a nie destrukcyjnym.

Dziedzictwo Przewrotu Majowego: Stabilizacja w Cieniu Dylematów i Kontekst Antybolszewicki

Z perspektywy czasu, ocena przewrotu majowego pozostaje złożona i niepodważalnie kontrowersyjna. Historia jednak jasno pokazuje jego konsekwencje. Bezpośrednio po nim nastąpił okres względnej stabilizacji politycznej po latach chaosu i częstych zmian rządów. Władza wykonawcza została znacząco wzmocniona, co miało wpływ na usprawnienie funkcjonowania administracji państwowej i możliwość podejmowania długoterminowych decyzji. To w tym okresie skoncentrowano się na budowie silnych podstaw ekonomicznych i infrastrukturalnych, czego dowodem są wspomniane już inwestycje.

Co istotne, przewrót majowy umocnił pozycję Józefa Piłsudskiego jako niekwestionowanego lidera państwa, który w zbiorowej świadomości był już twórcą i gwarantem odzyskania niepodległości oraz zwycięzcą wojny z bolszewikami w 1920 roku. W kontekście ówczesnych zagrożeń geopolitycznych, zwłaszcza ekspansji komunizmu z ZSRR, wzmocnienie scentralizowanej i silnej władzy było przez wielu postrzegane jako klucz do kontynuacji skutecznej walki z bolszewizmem i obrony suwerenności Polski. Wzrost stabilności wewnętrznej i umocnienie autorytarnej władzy Piłsudskiego było dla wielu Polaków rękojmią zdolności państwa do przeciwstawienia się zagrożeniom ideologicznym i militarnym ze Wschodu. Przewrót, choć wewnętrznie bolesny w swoich konsekwencjach, bywał interpretowany jako akt cementujący silną, antykomunistyczną Polskę. Niektórzy historycy i publicyści wskazują również, że losy części działaczy opozycji politycznej w okresie powojennym, a także charakter i sposób funkcjonowania władzy po II wojnie światowej, stanowiły dla zwolenników Marszałka retrospektywne potwierdzenie jego głębokich obaw o trwałość i kierunek polskiej państwowości oraz trafności jego diagnoz dotyczących zagrożeń dla prawdziwej niepodległości.

Patriotyzm, Cel i Trwała Wizja Silnej Polski: Lekcja na Dziś

Debata o tym, czy wydarzenia majowe były "przewrotem" czy "zamachem", jest odzwierciedleniem złożoności historii i niemożności jednoznacznej oceny. Obie perspektywy mają swoje głębokie uzasadnienie, biorąc pod uwagę zarówno tragiczne skutki, jak i deklarowane intencje. Jednakże, spoglądając wstecz, nie można zapomnieć o głęboko patriotycznych motywach Marszałka Józefa Piłsudskiego. Jego działania, choć drastyczne i kontrowersyjne z perspektywy demokratycznej, były podyktowane niezachwianą wiarą w konieczność budowy silnej i niezależnej Polski.

Głównym celem przewrotu majowego było przywrócenie ładu, stabilności i efektywności w życiu publicznym. W obliczu paraliżu parlamentarnego i wewnętrznych konfliktów, Piłsudski widział zagrożenie dla świeżo odzyskanej suwerenności. Jego wizją było zwarte państwo, zdolne do skutecznego zarządzania i obrony, a narzędziem do tego miała być właśnie „sanacja”. Po przewrocie majowym nastąpił okres konsolidacji władzy i, co ważne, realizacja wielu kluczowych projektów gospodarczych i obronnych, które w perspektywie historycznej okazały się niezbędne dla wzmocnienia państwa.

Rocznica przewrotu majowego to nie tylko okazja do refleksji nad trudnymi wyborami i dylematami, przed jakimi stawała II Rzeczpospolita. To przede wszystkim przypomnienie o nieustannej potrzebie patriotyzmu i odpowiedzialności za losy państwa. Niezależnie od różnic w ocenie tamtych wydarzeń, fundamentalna idea budowania silnej, sprawnej i bezpiecznej Polski, która leżała u podstaw działań Piłsudskiego, pozostaje wartością uniwersalną. Przewrót majowy, choć bolesny w swoich konsekwencjach politycznych, był zrodzony z głębokiego pragnienia zabezpieczenia niepodległości i budowania przyszłości narodu, co jest lekcją, którą Polska powinna nieustannie czerpać z własnej, skomplikowanej, lecz jakże bogatej historii.

Refleksja nad Majem 1926 roku to lekcja, że historia stawia nas przed wyborami. Dziś, w wolnej Polsce, dokonujemy ich nie na barykadach, ale poprzez świadome zaangażowanie obywatelskie. To pamięć o tamtych dylematach powinna nas inspirować do budowania silnej, sprawnej Polski – zawsze w poszanowaniu wartości demokratycznych.

Teodor Wiśniewski

Redakcja Jas2info